Byzantium
Byzantium van enorme betekenis voor de westerse beschaving
Byzantium was de oude naam van Constantinopel, de hoofdstad van het Oost-Romeinse rijk en de stad van Constantijn – de keizer die in de vierde eeuw het christendom omarmde. Het was de voortzetting van het ‘klassieke’ Romeinse rijk, dat in het westen weldra ten onder zou gaan.
Moderne historici spreken meestal van Byzantium (en van byzantinologie als de bijbehorende wetenschappelijke discipline), maar de Byzantijnen noemden zich gewoon Romeinen, totdat hun rijk in 1453 – na ruim duizend jaar – ten onder ging met de val van Constantinopel, dat we sindsdien als Istanboel kennen.
De betekenis van dit Duizendjarig Rijk voor de westerse beschaving is enorm. Tijdens de vroege middeleeuwen, waarin het westen van Europa een tijd van culturele onthechting en economische stagnatie doormaakte, was Byzantium een vitaal en zowel cultureel als commercieel bloeiend rijk, dat fungeerde als buffer tussen West-Europa en het Oosten. Die rijkdom kwam onder meer tot uiting in een overdadige keizercultus, die westerse bezoekers met ontzag vervulde. Door hun verhalen aan het thuisfront werd de Byzantijnse mythe gecreëerd.
Byzantium was de schatbewaarder van de klassieke Grieks-Romeinse beschaving, van een cultuur die in de vroege middeleeuwen voor het westen grotendeels verloren was gegaan. Het was ook Byzantium dat na zijn val in 1453, toen kunstenaars, intellectuelen en handelaren massaal hun heenkomen naar met name Italië zochten, zijn kennis en rijkdom uitzaaide over het westen. De Byzantijnse cultuuropvattingen vormen een essentiële schakel in de kunstontwikkeling van de klassieken tot aan de Italiaanse Renaissance.
De sociaal-culturele en politieke scheidslijn die tot op heden door Europa loopt, is mede een gevolg van de tegenstellingen die zich in de loop der eeuwen steeds scherper aftekenden tussen de Byzantijnse en de Latijns-christelijke wereld, ofwel tussen orthodoxie en rooms-katholicisme. De recente ontwikkelingen in de voormalige Sovjet-Unie en op de Balkan zijn voor een belangrijk deel op die tegenstellingen te herleiden.
Kortom, Byzantium is actueler en dichterbij dan menigeen denkt.